Tymczasowe aresztowanie

 

Tymczasowe aresztowanie należy do najbardziej dotkliwych środków zapobiegawczych w polskiej procedurze karnej. Z tego też względu powinno być stosowane wyjątkowo i tylko wówczas, gdy inny środek zapobiegawczy nie będzie wystarczający. Niestety, praktyka polskich sądów w zakresie stosowania tymczasowego aresztowania przedstawia się zupełnie odmiennie. Problem stanowi bowiem nadużywanie tego rodzaju środka zapobiegawczego, a także niejednokrotnie zbyt długi czas jego trwania i niejako automatyczne jego przedłużanie.

 

Kiedy można zastosować tymczasowe aresztowanie?

 

Tymczasowe aresztowanie można – zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania karnego - stosować zasadniczo wówczas, gdy – poza tym, że zachodzi potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania oraz zebrane w sprawie dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony (lub podejrzany) popełnił przestępstwo - zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu lub gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne. 


Ponadto jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą. Co więcej, areszt tymczasowy można wyjątkowo zastosować także wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.

 

Pojęcie „areszt tymczasowy” jest używane do określenia sytuacji, gdy podejrzany nie przyznaje się do zarzucanych mu czynów, a w ocenie prokuratora zachodzi uzasadnione podejrzenie, że podejrzany dopuścił się zarzucanego mu czynu. W takim wypadku prokurator nierzadko decyduje się wnioskować do sądu o zastosowanie wobec podejrzanego tymczasowego aresztowania, aby wpłynąć na niego tak by ten zmienił swoje wyjaśnienia. Prokurator złoży wniosek o zastosowanie najdalej idącego środka zapobiegawczego, tj. środka o charakterze izolacyjnym za każdym razem gdy w jego ocenie uzasadniona będzie obawa ucieczki, matactwa bądź innej formy wpływania na przebieg postępowania przygotowawczego np. poprzez ryzyko kontaktu z osobami, które mogą uzyskać status świadka 
w postępowaniu, czy też ryzyko ukrycia lub zniszczenia dowodów mających kluczowe znaczenie 
w sprawie.


Sama groźba zastosowania tymczasowego aresztu wobec osoby zatrzymanej pełni także funkcję psychologiczną. Naturalnym jest, że osoba, która staje przed perspektywą zamknięcia w areszcie będzie bardziej skora do rozmowy z prokuratorem, od którego przecież zależy to czy dany wniosek 
o areszt tymczasowy będzie złożony.  

 

Postępowanie przygotowawcze

 

O ile zastosowanie i przedłużenie stosowania tymczasowego aresztowania uzależnione jest do decyzji sądu, o tyle w zakresie uchylenia tymczasowego aresztowania władny jest decyzję wydać prokurator. W postępowaniu przygotowawczym można stosować środki zapobiegawcze tylko względem osoby, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów. W konsekwencji osoby, które nie poinformowano na piśmie o jakie przestępstwo się ją podejrzewa nie można tymczasowo aresztować.

Kolejny warunek zastosowania tymczasowego aresztowania przewiduje, że przed zastosowaniem środka zapobiegawczego przesłuchuje się oskarżonego, chyba że jest to niemożliwe z powodu jego ukrywania się lub jego nieobecności w kraju. Należy dopuścić do udziału w przesłuchaniu ustanowionego obrońcę. Jest to bardzo newralgiczna faza postępowania. Dość powiedzieć, że od tego co na tym etapie wyjaśni podejrzany zależy jego przyszłość i rozmiar odpowiedzialności karnej, jaką może ponieść lub uniknąć.

Dalsze warunki stosowania tymczasowego aresztowania wymagają, aby istniała uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu. W rezultacie o ile osoba podejrzana ukrywa się, zachodzi ryzyko, że sąd wyda wobec niej decyzję o tymczasowym aresztowaniu i przesłucha ją dopiero po zatrzymaniu.

 

Przesłanka wykorzystywana przez organy wymiaru sprawiedliwości

 

Alternatywną przesłanką stosowania tymczasowego aresztowania jest uzasadniona obawa, że podejrzany lub oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne. Ta przesłanka aresztowania jest często wykorzystywana przez organy wymiaru sprawiedliwości w sprawach wielowątkowych, gdzie występuje wielu podejrzanych a zarzuca się im popełnienie dużej ilości czynów zabronionych, lub mówiąc wprost prokuratura zarzuca podejrzanemu udział w grupie przestępczej lub związku przestępczym.

Samoistną przesłanką zastosowania tymczasowego aresztowania jest niestety również grożąca oskarżonemu/podejrzanemu surowa kara. W istocie zarzut popełnienia przestępstwa przedstawia prokurator i to od niego zależy jaka będzie groziła podejrzanemu kara z tego powodu ta może być nadużywana. Kodeks postępowania karnego przewiduje, że w sytuacji, gdy oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą.

Podstawę orzeczenia o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania mogą stanowić ustalenia poczynione na podstawie dowodów jawnych dla oskarżonego i jego obrońcy, 
z zastrzeżeniem, że prokurator może nie ujawnić zeznań świadków, co do których zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia albo wolności świadka lub osoby dla niego najbliższej.


Kiedy nie stosuje się tymczasowego aresztowania?


Tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy, czyli na przykład poręczenie majątkowe albo dozór policji. Stosując tymczasowe aresztowanie, sąd może zastrzec, że środek ten ulegnie zmianie z chwilą złożenia, nie później niż w wyznaczonym terminie, określonego poręczenia majątkowego. Warto pamiętać, że stosowanie tymczasowego aresztu możliwe jest w każdej sprawie karnej, nie zawsze jednak wniosek prokuratora zasługuje na uwzględnienie. Jeżeli osoba podejrzana stanęła przed perspektywą zastosowania tymczasowego aresztowania powinna skorzystać z fachowej pomocy adwokata.


Ile może maksymalnie trwać areszt tymczasowy?


Otóż w postępowaniu przygotowawczym sąd, stosując tymczasowe aresztowanie, powinien oznaczyć jego termin na okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Z tym jednak, że na podstawie kolejnych postanowień sądu czas trwania tymczasowego aresztowania może zostać przedłużony na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy. Zasadniczo łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat. Możliwe jest jednak dalsze przedłużenie okresu tymczasowego aresztowania przez sąd apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się postępowanie w sytuacjach, gdy konieczność taka powstaje w związku 
z zawieszeniem postępowania karnego, czynnościami zmierzającymi do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego, wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, a także celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego. 
Z powyższego wynika więc, iż ustawodawca, z uwagi na istniejącą możliwość przedłużania tymczasowego aresztu, nie określił maksymalnego czasu trwania tymczasowego aresztowania.

 

 

Warto podkreślić, iż na postanowienie sądu o zastosowaniu tymczasowego aresztowania, jak również o przedłużeniu tymczasowego aresztowania stronom postępowania przysługuje zażalenie. Zażalenie na aresztowanie powinno być wniesione przez obrońcę osoby aresztowanej.

 

Jeżeli potrzebujecie Państwo pomocy w sprawie karnej, w tym w zakresie aresztu tymczasowego, zachęcamy do kontaktu z Kancelarią bezpośrednio pod numerem tel.: +48 696 599 733 lub też na adres mailowy: kancelaria@adwokatplcheta.pl